“Pappa, kan ons gaan stap?” vra my tweede jongste. “Gaan stap gerus.” Sy kyk my skepties aan. “Ons moet seker die huisie sien pappa?” “Julle moet net nie verdwaal nie,” antwoord ek. “Is dit veilig op Orania?” vra sy, duidelik nie oortuig nie. “Dis baie veilig,” probeer ek haar gerus stel. “Die veiligste in die wêreld?” “Van die veiligste plekke in die wêreld,” antwoord ek weer. “Dit kan nie wees nie. Hier is nie mure en drade om nie,” speel sy haar troefkaart.
Hierdie stukkie dialoog oor my kind se siening van normaal het my geskok. Vryheid kan nie normaal wees nie.
Ek het Orania al verskeie kere besoek en het besluit om verder te gaan ondersoek instel na, soos baie dit sien, hierdie vreemde, abnormale gemeenskap.
Orania is geleë in die Noord-Kaap, so rapsie meer as 150 km van Kimberley, so 40 km van Hopetown en 30 km van die Vanderkloofdam. Die dorpie lê reg langs die Oranjerivier. Die Karoo-omgewing het die tipe bekoring wat mense soos Coenie de Villiers al besing het en die Oranjerivier gee die dorpie toegang tot water. Dis baie groener in Orania as wat die prentjie van die Karoo in jou kop oproep.
Ek het met verskeie Oraniërs oor hulle dorp en idees gepraat en hier is hoe ek hulle Orania-idees verstaan.
“Waarom vestig julle ʼn Afrikanerdorpie so ver van alles?” het ek vir Carel Boshoff gevra. Hy lag: “My pa (prof. Carel Boshoff) sou jou antwoord dat dit Pretoria is wat so ver is.”
Demografie bepaal die keuse van die plek. Afrikaners is die slagoffer van demografiese strome.
Hulle het hulle histories binne demografiese stroomversnellings geplaas. Die oorweldigende getalle plaas druk op skole, universiteite, veiligheid, werk en vele meer. Jy kan net vir solank keer. Die regering regeer vir die meerderheid. Die Lesufi’s van die wêreld veroorsaak dat Afrikaners die hele tyd moet retireer.
Orania word gevestig buite die demografiese strome. In Orania is Afrikaners ʼn meerderheid. Dit help dat Afrikaners konsentreer en konsentrasie maak dit moontlik om ʼn gemeenskap in te rig waar mense normaal kan leef.
Vir die Oraniërs gaan dit oor die reg om self te besluit. Hulle wil nie hê die staat moet oor hulle beskik nie; hulle wil oor hulleself beskik. Die staat kan nie meer met Afrikaners se toekoms vertrou word nie.
Hulle maak gebruik van die grondwetlike ruimtes vir selfbeskikking. Die Suid-Afrikaanse Grondwet het artikel 235 wat selfs territoriale selfbeskikking binne die Republiek moontlik maak. Volgens hulle is dit juis normaal om minder van die staat afhanklik te wees. Meer gemeenskap en minder staat is ʼn kerndeel van hul idees. Hulle glo in die toekoms, want hulle wil dit self bepaal.
Afgesien daarvan dat hulle binne die Suid-Afrikaanse grondwetlike raamwerk werk, vind hulle aansluiting by honderde internasionale voorbeelde van selfbeskikking binne ʼn meerderheidsomgewing waarvan die Duitsers in die noordelike provinsie van Italië, Suid-Tirool, ʼn uitstekende voorbeeld is. Ten spyte daarvan dat die groepie Duitsers minder as 1% van die Italiaanse bevolking uitmaak, het hulle grootskaalse selfbesluitneming omdat hulle gekonsentreerd is.
In die wêreldkonteks is wat Orania doen normaal, en in die Suid-Afrikaanse konteks wettig. ʼn Goeie demokrasie word geken aan sy vermoë om minderhede te beskerm.
My dogter neem ʼn foto van jong Afrikanerseuns wat bakstene op ʼn bouperseel gooi. Hulle bou aan Gannabos. Dit is sowat 120 nuwe woonstelle wat behuising op intreevlakke in die behuisingsmark moet verskaf. Die Afrikaners wat bou en sement aanmaak lyk eintlik vreemd. Net so vreemd soos die Afrikanervrou wat ons huis skoongemaak het en die jong seun met sulke opvallende bakore wat in die tuin voor ons huisie gewerk het.
In Orania is dit egter normaal dat Afrikaners hul eie werk doen. Hulle glo in arbeid adel en die protestantse idee dat alle werk edel is. Hulle dink dis vreemd dat ons dink dis vreemd. Tydens die vorige regering is baie Afrikaners wat eenvoudige handewerk verrig het deur die staat in diens geneem.
Nou spoeg die gemeenskap in Suid-Afrika hulle uit. Die sosiale infrastruktuur maak dit bykans onmoontlik vir jong wit mense om op die onderste posvlakke te werk.
Die sosiale infrastruktuur in Orania maak dit juis moontlik. Arbeid word in Orania genormaliseer.
Vir ʼn oomblik dink ek dat dit rassisties is dat Oraniërs hul eie werk doen. Ek skrik toe ek die rassisme in my eie gedagtes raaksien. Dit het byna normaal geword dat sekere werk deur ander gedoen moet word. Dit is diep rassisties om te dink dat ander my werk moet doen. Ironies genoeg ontras en normaliseer Orania arbeid.
Die Solidariteit Helpende Hand het ʼn maatskaplike behoeftebepaling op Orania gedoen. Net soos in ander gemeenskappe is daar ook hier verskeie maatskaplike uitdagings. Een abnormale ding wat die studie oor die Oraniërs bevind het, is dat 90% van hulle gelukkig is. Die res van Suid-Afrika is dit beslis nie.
Op pad na Orania is ons deur verskeie plattelandse dorpies in Noordwes en die Noord-Kaap. Die agteruitgang is hartseer. Die lyn is afwaarts. By Orania word gewoel, gewerskaf en gebou. Oral is boupersele en nuwe erwe word uitgelê. Lida Strydom van Orania sê mens hoor Orania groei. In Orania is die lyn opwaarts. Dis in kontras met Suid-Afrika.
Orania is egter nog ʼn klein dorpie. Die nuutste sensus wys op sowat 1 600 inwoners en dit groei teen ongeveer 10% per jaar. Dit lyk ook maar nog soos ʼn gewone Karoo-dorpie.
Die Oraniërs is uitgesproke dat hulle van dorp na stad wil ontwikkel. Hulle mik nou na 10 000 mense en daarna meer.
Die groot uitdaging is om infrastruktuur, sonder ʼn staat, vir die 10 000 wat nog kom, gereed te hê.
Die elektrisiteitsinfrastruktuur is reeds opgegradeer en is gereed vir die volgende groeifase. Oral is slote vir die nuwe rioolinfrastruktuur. Beplanning is aan die gang vir optiese vesel wat Orania hoogs mededingend gaan maak watt vinnige, bekostigbare internet betref. Ondergrondse infrastruktuur kos baie en maak nog nie die dorp mooi nie, maar dit stel die dorp in staat om te ontwikkel. Frans de Klerk, Orania se dorpsbestuurder, vertel dat iemand hom gevra het wat hul volgende stap na selfbeskikking is: “Ons gaan ʼn sloopgrawer koop,” was sy onverwagse antwoord.
By Willie Nel se uiters suksesvolle vervoerbesigheid staan ʼn betonaanleg. Die aanleg het van die beste tegnologie en soos Willie sê, die gehalte wat hy lewer, kan brûe bou. Dit lyk ook so ʼn bietjie abnormaal. In hierdie klein dorpie staan hierdie groot aanleg wat genoeg beton kan vervaardig om honderde huise te kan bou. Byna soos ʼn Noag se ark wagtend op reën. “Ons gaan ʼn stad bou,” sê Willie met selfvertroue.
Hoe meer ek kyk, hoe meer sien ek die stad wat kom. Pieter Bischoff gaan wys my hoe Bo-Karoo Opleiding lyk. Dis nog ʼn klein kollege, maar hulle bou dat dit klap aan ʼn nuwe koshuis, want hulle maak gereed vir 300 studente, die meeste van hulle in die bou-ambagte. Hulle gaan opgelei word en vir hul prakties gaan hulle sommer ʼn stad bou. Orania het ʼn totale tersiêre strategie in gedagte wat insluit beroeps- en universiteitsopleiding.
“Waarom ʼn stad?” wou ek by Frans weet. Hy het ook ʼn boek, Van Dorp tot Stad, geskryf.
Stede bied sekuriteit. Hierdie sekuriteit is op vele vlakke. So klein soos Orania nou is, beleef hulle die vryheid van veiligheid. ʼn Reuse- nuwe veiligheidskompleks word gebou. ʼn Helikopterlandingsplek,ʼn ambulans- en brandweerdiens en mediese fasiliteite en ʼn hoëtegnologie-beheerkamer, wat ʼn groot radius rondom Orania veilig gaan hou, is deel van die kompleks.
Stede maak spesialisasie moontlik. Hoe meer gekonsentreerd mense bly hoe veiliger is hulle en hoe meer dienste wat gespesialiseer is, kan aangebied word. Orania moet ook antwoorde bied vir ons ingenieurs, mediese praktisyns en ander professionele beroepe.
ʼn Stad skep ʼn kragtige politieke sentrum. Die gemeenskap het tot ʼn groot mate selfstandigheid en kan talle besluite self neem. Volgens Frans het stede in die verlede die val van ryke oorleef. Werklikhede wat binne ʼn stad geskep word, kan nie geïgnoreer word nie. Werklikhede op die grond het sterk politieke krag wat nie net geïgnoreer kan word nie.
Stede maak ook ʼn ekonomie moontlik. In ʼn stad kan basiese ekonomiese praktyke floreer, maar ʼn stad kan per definisie nie in isolasie bestaan nie. Hoe sterker die stad, hoe meer interaksie is daar met die groter wêreld. Orania wil nie en kan nie ʼn klein, geïsoleerde eilandjie wees nie. Orania het die markekonomie gekies wat isolasie onmoontlik maak.
Prof. Carel Boshoff het tereg Suid-Afrika se groot vraagstuk opgesom met die opmerking dat die grondvraag die grondvraag is. In grond is daar egter ook antwoorde vir Afrikaners.
Ek vra vir Frans om in een sin op te som wat hulle doen: “Ons bou ʼn unieke stad waarin Afrikaners vry, veilig en voorspoedig kan wees.”
Hy antwoord verder dat uniek ook ’n stad waarbinne Afrikaners tuis is, beteken. Afrikaners hou eintlik nie van die stede waarin hulle nou woon nie. Hulle hunker na die platteland of plaas. Orania gaan ʼn stad wees waarbinne Afrikaners tuis gaan voel, ʼn plek met oop ruimtes, byna ʼn landelike atmosfeer. Orania gaan ook ʼn gemeenskapstad wees en nie net ʼn versameling van koue individue wat toevallig saam bly nie. Orania kry dit alreeds reg.
Orania het sy eie “geldeenheid”, die Ora. Dit is eintlik ʼn ruilmiddel waarmee die plaaslike ekonomie gestimuleer word. Die ekonoom, Dawie Roodt, is besig met ʼn projek om die Ora te digitaliseer. Die grootste korporatiewe bank in die land is ook op die dorp.
Volgens Carel is die bou van die stad Orania die volgende groot waagstuk van Afrikaners. Ons het al getrek, ʼn taal gemaak, groot oorloë gevoer, daarna opgestaan en gemoderniseer. Ons het die historiese energie om ʼn stad te bou en ons het nie ʼn keuse nie. Afrikaners moet ʼn ingrypende antwoord aanpak vir die ingrypende krisis waarin hy verkeer. Vasgevang in die Suid-Afrikaanse demografiese see gaan meer van dieselfde nie genoeg wees nie.
Die geborgenheid en veiligheid van ʼn stad is deel van die antwoord van die Afrikaner in Afrika. Die stad is dus juis nie om te vlug nie, maar om te kan bly. Die stad is juis die plek waaruit met selfvertroue geskakel en uitgereik kan word. Orania skakel reeds met verskeie ander swart gemeenskappe en deel graag sy model as model van bemagtiging deur gemeenskapselfstandigheid.
Frans neem ons teen ʼn koppie uit wat ʼn uitsig oor Orania bied. “Verbeel jou jy sit ʼn 3D-bril op en kyk na die stad wat kom,” sê hy.
Toe sien ek dit.
ʼn Stadplein met ʼn Europese gevoel. Klein winkeltjies en mense wat kuier, in Afrikaans. ʼn Mens kan sien hulle is gelukkig. Skuins links agter die skool is die universiteit en die beroepskollege. Die stad het ʼn studentekarakter ontwikkel. Die skool maak gebruik van die nuutste tegnologie en word as een van die bestes in die land geag. Kinders stap skool toe of ry fiets. Hulle lyk vry en veilig. Groen stroke en fietspaadjies maak dit makliker dat mense kan fietsry. Agter my is die wildspark, ʼn gewilde ontspanningsgebied en by die rivier is ʼn bos aangeplant wat romantiese staproetes bied. Op die rivieroewer is ʼn gewilde vakansieoord. Die stadsraad se moderne vullisverwyderingsvragmotor ry verby en Afrikaners spring af om die vullisdromme op te tel. Afval word georganiseer om herwin te word. Naby die stadsplein word ʼn teater gebou. Regs onder is die sportvelde waar groot sportbyeenkomste aangebied word. Dit is ook die plek waar die grootste kunstefees in die land aangebied word. Die bekostigbare en betroubare digitale infrastruktuur help dat mense vanuit Orania gemaklik kan sake doen in die res van die land en globaal. Afrikaners hou daarvan om hier vakansie te hou. Dit is veilig en Afrikaans. Ook links van my lê die groot nywerheidsgebied. Die meeste van die ondernemings is klein vervaardigers. In die verte kan die duisende pekanneutbome van een van Suid-Afrika se grootste pekkanneutboorde gesien word. Die meeste Afrikaners bly nie in Orania nie, maar vir baie is dit hul plek in Afrika. Byna soos Israel vir die Jode wêreldwyd is. Hulle help om Orania te bou en belê in projekte en winsgewende maatskappye in die stad. Baie borg ʼn kind om op Orania te studeer. Dit het ʼn kulturele ding vir Afrikaners geword om ook in Orania te belê. Hulle belê want eendag, al is dit ook die volgende geslag, trek hulle na Orania.
Ek haal my 3D-bril af en sien toe weer die klein dorpie, maar verstaan nou baie beter wat vir my gesê is. Ek kan sien waarheen alles op pad is. Elke bakstaan wat ek nou sien, is deel van ʼn stad wat kom.
Die Oraniërs het baie van wat ek normaal aanvaar, uitgedaag. Baie van wat mense as abnormaal aan hulle sien, daag hulle ook uit. Hulle het my geïnspireer met hulle droom en hulle vasberadenheid om die droom te verwesenlik. Hulle is seker dat dit gaan gebeur.
Orania kan nie die volle antwoord vir Afrikaners wees nie. Die prentjie wat Oraniërs vir my geskets het, het my oortuig dat dit deel van die groter oplossing is vir dié van ons wat net hier gaan bly.
