Dit is nie vandag nodig om uit te brei op die grootste probleem van ons land nie. Almal weet hoe geweldsmisdaad ons land teister, en dat die einde van hierdie nasionale krisis nog nie in sig is nie. Die groot vraag is egter wat die belangrikste oorsake daarvoor is, en of en hoe ons land se vroue ‘n tasbare verskil aan hierdie probleem kan maak.
My vertrekpunt is dat geweldsmisdaad nie ons grootste probleem is nie, maar eerder die gewelddadige gevolg van ons twee grootste probleme, naamlik die krisis van die Suid-Afrikaanse gesin, en die gebrek aan gesonde waardes wat so uiters noodsaaklik vir enige suksesvolle samelewing is. Daarom wil ek graag vandag by drie punte stilstaan. Die eerste is die stand van ons gesinne, dan die vraagstuk van gesonde waardes, waarna ek wil afsluit by die sleutelrol wat vroue speel en nog kan speel om ons land gesond te maak.
- Die Einde van die Gesin?
Daar is beslis ‘n direkte verband tussen Suid-Afrika se grootste knelpunte en die grootskaalse verbrokkeling van huwelike en gesinne in ons land. Net een derde van kinders in ons land word byvoorbeeld in ‘n “normale” gesin met albei biologiese ouers groot. ‘n Opskrif soos “die einde van die gesin” sou dus nie ‘n oordrywing wees van hierdie verskynsel wat so ‘n verpletterende invloed op ons land se meer as 18 miljoen kinders het nie. Hulle is die grootste slagoffers van die gesinskrisis in ons land. In kort- die tradisionele huishouding van ‘n getroude paar met kinders word ‘n minderheidsleefstyl in baie dele van die wêreld, maar ongelukkig ook in Suid-Afrika. Hierdie krisis is die grootste onder die swart gemeenskap waar minder as ‘n derde van die kinders in ‘n huisgesin met twee ouers grootword, maar dit is ‘n groeiende probleem in alle gemeenskappe, met meer as 20% van wit kinders wat nie meer in ‘n huis met albei ouers grootword nie. Maar ons moet ook onthou dat dit ongelukkig so is dat baie ouers vandag soms so besig is, dat hulle baie keer prakties afwesig is, al is albei ouers in die teorie by die huis. In die gejaagde lewe van vandag, is die band tussen ouer en kind geweldig onder druk as gevolg van die ouers en kinders se besige programme, en die invloed van die alomteenwoordige moderne media soos die rekenaar, televisie en die selfoon- wat soms bykans ‘n groter invloed op die kind het as die besige ouer.
Krisisse soos geweldsmisdaad, armoede en swak skoolprestasie, is daarom nie die grootste probleem in ons land nie, maar veel eerder die skrikwekkende gevolg van die grootste krisis, naamlik die verbrokkeling van die tradisionele huisgesin. Ons stukkende land ís die gevolg van ons stukkende gesinne, en ons gaan nie ons land heel kry sonder om ons gesinne heel te maak nie. Dat die verbrokkeling van die tradisionele gesin ‘n wêreldwye verskynsel is wat veral die moderne Weste ook teister, verander niks aan ons probleem nie. Die feit dat dit in Suid-Afrika saamloop met baie ander knelpunte is waarskynlik daarvoor verantwoordelik dat dit hier so ‘n sterk geweldskarakter aangeneem het.
Redes vir gesinsverbrokkeling
Die opkoms van die “nuwe ekonomie” is volgens Sosioloë soos Manuel Castells die grootste rede vir wat hy die ‘einde van die gesin” noem. Die belangrikste kenmerk van die nuwe ekonomie is die massa toetrede van die vrou tot die werksplek oor die afgelope drie dekades. Rosabeth Moss Kanter van Harvard Sakeskool beskryf dit as die grootste bevolkingsverskuiwing van die afgelope halfeeu, en sê dit het ‘n diepgaande omwenteling van die gesin, werk en werksplek tot gevolg gehad. Waar daar in die VSA in 1970 net sowat 50% van vrouens gewerk het, het dit nou tot byna 80% gestyg. Waar die tradisionele gesin van ouers met kinders in 1975 nog byna 50% van die bevolking uitgemaak het, is dit nou net 25%. In Swede word minder as 50% van kinders binne die tradisionele huwelik gebore, omdat die huwelik as outyds en uitgediend beskou word. Die probleem met hierdie beskouing is dat hierdie tipe informele huisgesinne makliker opbreek as huwelike, en die kinders in sulke gevalle swakker daaraan toe is. Dit lei ook tot die sg vervrouliking van armoede, omdat die vrou baie met ‘n laer inkomste maar met die koste van die kinders opgesaal word.
Groot Trek se stoot- en trekfaktore
Die Groot Trek van die vrou van die huis na die werksplek het talle voordele meegebring, maar het ongelukkig ook in talle gevalle negatief op gesinne en kinders ingewerk. Daar is veral twee redes hoekom vrouens op so groot skaal buite die huis begin werk het. Die “stootfaktor” was dat lewenskostes so skerp begin styg het dat die man se inkomste nie meer genoeg was om die gesin te onderhou nie. Die “trekfaktor” was dat die nuwe ekonomie baie meer geleenthede vir vroue gebied het om hulleself in die werksplek uit te leef. Die rede hiervoor was die oorskakeling van die nywerheidsera met sy swaar ‘mansgedrewe” handewerk, tot die inligtingsera met sy kenniswerk waar die nuwe tegnologie dit vir enigeen moontlik gemaak het om te werk.
Die oorsake vir die krisis van die moderne gesin is veelvoudig, en die oplossing is nie so eenvoudig as om die vrou weer te probeer “huis toe” stuur nie. Die probleem is veel eerder dat die samelewing nog nie genoegsaam aangepas het om hierdie nuwe werks- en lewenswyse te hanteer nie. Die nuwe ekonomie het ‘n ongelooflike druk op die vrou geplaas, waar sy nou ‘n vierdubbele rol van vroulief, huisvrou, moeder én voltydse werknemer moet speel en probeer balanseer.
Invloed op kinders
Hierdie rewolusie het nie net vroue, gesinne en huwelike ‘n omwenteling laat ondergaan nie, maar het ook kinders se lewens totaal verander. Die belangrikste gevolg is volgens Castells dat min klein kindertjies vandag hulle ma’s se voltydse aandag kan geniet. Die gemiddelde aantal ure wat ouers by hulle kinders spandeer, het byvoorbeeld tussen 1960 en 1986 met tien tot twaalf ure per week afgeneem. Die gevolg hiervan sê Jeremy Rifkin, skrywer van “Die einde van Werk”, is dat die afname in ouertoesig ‘n “verlatingsindroom” by kinders geskep het, wat verantwoordelik was vir ‘n toename in kinderdepressie, jeugmisdaad, drank- en dwelm misbruik en selfs selfmoord. Daarom waarsku die Teoloog Professor Koos Vorster tereg teen die stelselmatige agteruitgang van die huwelik en die gesinslewe, en sê dat dit ons land se maatskaplike stabiliteit op die lange duur kan ondermyn. Die feite wys ongelukkig ons is klaar daar. Wanneer die gesin, as die belangrikste draer van gesonde waardes ten gronde gaan, sal die samelewing dit nie oorleef nie. Gesonde gesinne is steeds die boustene van ‘n gesonde land.
Wanneer word die prys te hoog?
Robert Reich, ‘n vorige Amerikaanse Minister van Arbeid, vra tereg of die nuwe ekonomie en al die welvaart wat dit meebring, die prys werd is wat ons huwelike, ons kinders en ons gesinne daarvoor moet betaal? Hy vra in sy boek oor werk en lewe in die nuwe ekonomie, ” The Future of Success”: wanneer word die prys te hoog?
Die antwoord is kort en kragtig: as ons kinders en ons huwelike (vir wie ons welvarend wil wees) die slagoffers van ons strewe na beroeps- en finansiële sukses is.
Wat is die oplossing vir die krisis van die gesin wat ons kinders en ons land so erg teister? Prof Koos Vorster sê dat daar oorgenoeg navorsing en bewyse is, dat die beste vorm van menslike verhoudings vir mans, vroue en kinders – steeds die Christelike huwelik is. Die feit is dat die vrou vandag steeds díe sleutelrol in die gesin speel- ten spyte van al die veranderings in ons moderne samelewing. Daarom behoort instellings soos Kerke, die Helpende hand, ons mans, en in die besonder ons land se Werkgewers- te besin oor wat gedoen kan word om ons vroue te help om die groot druk wat daar op hulle is beter te kan hanteer.
- Waardes
Die Britse filosoof Thomas Hobbes, het treffend gesê dat in ‘n “state of nature, life is solitary, nasty, brutish and short”. Hy kon nie die nagmerrie van ‘n land sonder gesonde, gedeelde en samebindende waardes beter beskryf het nie.
Die groot omwenteling in ons land het met groot polarisasie saamgeloop. Daar was nie net konflik tussen gewapende groepe en ideologieë nie, maar ook tussen waardestelsels. Die groot omwenteling het nie net ‘n omwenteling van politieke ordes beteken nie, maar ook ‘n omwenteling in waardes. Die groot probleem is dat die ANC homself as ‘n rewolusionêre beweging gesien het (en steeds sien) wat alles in die vorige orde moes omskep tot ‘n nuwe orde. Die groot rede vir die mislukking van baie bevrydingsbewegings wat die bewind oorgeneem het (Thomas Sowell), was juis dat hulle nie probeer bou het op dit wat gewerk het en dit verder verbeter het nie, maar dat hulle alles probeer verander het. Die probleem is dat nie alles wat voor 1994 bestaan het was sleg, en nie alles wat in die plek daarvan gekom het is goed nie. Tydlose waardes wat die toets van die tyd en praktyk deurstaan het en wat onderliggend aan die sukses van alle wenlande is. Die mislukking van die meeste openbare skole, is tegelyk die mislukking van die waardes wat die bestuur van daardie skole onderlê.
Maar hoe word gesonde, gedeelde en samebindende sukseswaardes in ‘n land gevorm en gevestig? Die antwoord lê dat dit gedoen word deur instellings soos die regering en die staat, skole, kerke, die howe, die media, burgerlike organisasies en veral deur die gesin. Die probleem in SA is ongelukkig dat verskeie van hierdie instellings wat verantwoordelik vir die vaslegging van waardes is dit nie meer doen nie, of dat hulle rolle onder groot druk is.
Ons regering in die breë is ongelukkig nie ‘n toonbeeld van gesonde waardes nie, en ons staat word geteister deur korrupsie, ondoeltreffendheid, en ‘n gebrek aan gesonde oordeel. Die regering het ongelukkig ‘n leidende aandeel in die swak prestasie van baie openbare instellings soos Munisipaliteite, Skole, Staatshospitale, en die Polisiediens, waar wenwaardes soos meriete, produksie en prestasie gereeld verplaas word deur verloorwaardes soos politieke gedienstigheid en rasgedrewenheid. Die opstand teen enige en alle waardes waarvan Julius Malema die toonbeeld is- kan ook as voorbeeld van verloorwaardes dien.
Maar kyk maar na die aftakeling van instellings wat gesonde waardes probeer vaslê soos die Kerk? Hoeveel aanvalle op die Kerk lees ons nie weekliks in die media- ook in die Afrikaanse media nie? Maar watter waardes bevorder die media wat ons kinders gebruik? En ons ouers? Vertolk ons ouers nog die waardes wat die media oordra vir ons kinders? Hoe gaan dit in ons skole. Hoeveel ouers maak seker dat die Beheerliggame en Onderwysers nog waardes bevorder wat ‘n verlengstuk is van die waardes wat die kind in ons huise leer? Die probleem is dat kinders wel waardes geleer word- dit kan ons nie keer nie. Wat ons wel kan doen is om te help seker maak dat hulle die regte waardes leer. Want ‘n kind wat deur innerlike beginsels en waardes beheer word, sal nie nodig hê dat ander instellings soos die Hof uiteindelik van buite af waardes op die kind hoef af te dwing nie.
As ons dus weer gesonde waardes wil hê, sal ons ook daardie instellings wat die waardes moet bevorder moet ondersteun. Ons sal ook die afbreek kultuur wat baie van die aanvalle op die kerk, die gesin, en ons skole onderlê moet teenwerk en vervang met ‘n opboukultuur. Dit is ‘n kultuur wat nie swyg oor die foute wat mag bestaan nie, maar wat soos President Kruger gesê het- wat die beste uit die verlede neem en daarop voortbou, in plaas van om alles af te breek.
Daarom wil ek vandag ‘n veldtog voorstel om weer ons gesonde waardes duidelik te omlyn en te bevorder, dit gaan nie vanself gebeur nie. Daarin kan ons Vroue saam met ons waardegedrewe instellings soos kerke en skole ‘n deurslaggewende rol speel.
- Rol van ons Vroue
Wanneer ons aan helde dink, was ons in die verlede te geneig om aan die spreekwoordelike Generaal op sy perd te dink. Daarom moet die Helpende hand gelukgewens word dat ons vandag aan ons Vroue eer betoon, vroue wat ‘n toonbeeld is van die gesonde waardes waarsonder ‘n suksesvolle samelewing nie kan klaarkom nie. Sulke toekennings doen ook baie om die noodsaaklike waardes te vestig en te beklemtoon.
Vir my is die helde en heldinne vandag die mense wat ‘n verskil maak – wat doen wat hulle kan waar hulle is met wat hulle het. Die Verpleegster op diens, die Polisieman of vrou, die Sakevrou, die Ma, die Staatsamptenaar wat haar werk na die beste van haar vermoë doen, die Kerklidmaat wat die minderbevoorregtes help, die vrywilliger wat ‘n beursfonds vir ‘n belowende maar behoeftige student stig, die Skoolhoof wat in moeilike omstandighede steeds sy roeping nakom.
Baie geluk aan almal wat vandag erkenning kry vir die rolle wat julle speel en die prestasies wat julle behaal het. Julle is die bewys daarvan dat niemand hoef te wag vir die President of die Staat nie- julle is die rolmodelle vir ons en vir die volgende geslag. Daar is nie ‘n beter manier om gesonde waardes te bevorder as rolmodelle nie. Daarom wil ons julle gelukwens met wat julle bereik het, maar ook dankie sê vir die rolmodelle wat julle vir almal van ons is. Baie dankie!
