Hierdie is die dr. Dirk Hermann, bestuurshoof van die vakbond Solidariteit, se ope brief aan die hoofde van Sasol:
Geagte mnre. Nqwababa en Cornell
Die afgelope week het ʼn historiese gebeurtenis hom by u aanlegte en myne afgespeel. Duisende wit werknemers het gestaak en gestap teen rasse-uitsluiting.
Internasionale uitsaaiers en nuusagentskappe soos die BBC (British Broadcasting Corporation), AFP (Agence France Presse), Russia Today, Fox News, Reuters, Bloomberg en talle ander het die stem van die werkers die wêreld ingedra. Dit was ʼn stem wat vir ʼn lang ruk nie gehoor was nie.
Die wêreld het die frustrasie van u werkers raakgesien – niemand kan dit meer ignoreer nie. Dit is ʼn werklikheid. Die vraag is of u dit raaksien.
Geen demokrasie of werkgewer mag toelaat dat ʼn deel van sy samelewing of werksmag so vervreemd raak nie. Die ware toets van ʼn demokrasie is of hy sy minderhede ook beskerm.
Wat ons op u aanlegte sien afspeel het, is ʼn demokrasie in werking en wording. Dit was ʼn historiese oomblik, maar ook ʼn historiese geleentheid. Indien dit geïgnoreer word, het ons ons demokrasie ʼn geleentheid van vorming ontsê.
Die stem van die wit werkers is ʼn stem vir balans. Dit is nie ʼn stem teen die herstel van wanbalans nie, maar vir die herstel van balans.
Indien Sasol se antwoord op uitsluiting van die verlede ʼn simplistiese uitsluiting in die toekoms is, plaas dit Suid-Afrika op ʼn wankelrige morele basis vir die toekoms.
Om in ʼn skema wat wanbalanse van die verlede moet regstel ʼn eenvoudige rassebenadering te volg wat wit werkers uitsluit, is ʼn lui benadering.
Selfs ʼn tydelike ingryp moet moreel regverdigbaar wees. Tydelike steierwerk wat die pad na gelykheid moet staande hou, maar self moreel wankelrig is, kan maklik die norm en later normaal word, maar dit sal nie volhoubaar wees nie. Suid-Afrika se toekoms kan dan ʼn immorele normaal word.
Om wit werkers in blou oorpakke se waarde te bereken op grond van hul ras en dit aan te bied as ʼn normale ingryp om wanbalanse te herstel, is immoreel.
Selfs regstellende aksie en transformasieprojekte het ʼn morele rivierbedding waarbinne dit moet plaasvind. Dit is nie onbeperk nie. Transformasie moet binne die raamwerk van die Grondwet plaasvind en die Grondwet moenie binne die raamwerk van transformasie plaasvind nie.
Wit werkers se reg op waardigheid en gelykheid moet ook beskerm word, anders bou ons presies dit wat herstel moet word in ʼn nuwe stelsel in.
Ek verwys u na die Suid-Afrikaanse Menseregtekommissie (SAMRK) se verslag oor gelykheid wat vroeër vanjaar gepubliseer is. Die verslag is binne die konteks van die Verenigde Nasies se Komitee vir die uitwissing van alle vorme van rassediskriminasie (CERD) se riglyne vir regstellendeaksieprogramme geskryf.
Dié riglyne sluit die volgende in: Regstellende aksie mag nie net ras as maatstaf gebruik nie; behoefte moet in ag geneem word; dit moet konteks-sensitief wees; dit moenie rigied wees nie; en dit mag nie tot rassekwotas lei nie. Sasol se lui oplossing om wit werkers net eenvoudig uit te sluit, oortree elkeen van die SAMRK se riglyne.
In die onderhandelinge tussen die regering, vakbonde en die sakewêreld oor die mynbouhandves is die kwessie van uitsluiting van rasse uit personeelaandeleskemas suksesvol opgelos. Die uitkoms van die gesprek was dat werkers álle werkers insluit. Werknemers wat in die werkersklas val, mag nie op grond van ras verdeel word nie.
Die ongelykheid in Suid-Afrika is nie tussen werkers in blou oorpakke nie. Om hulle op grond van ras te verdeel, gaan net ʼn nuwe vlak van ongelykheid in Suid-Afrika skep. Werkers op werksvloervlak tussen wie daar, anders as in die politiek, goeie verhoudinge heers, word skielik weer volgens ras geklassifiseer.
Growwe rasseklassifikasie lei tot absurde resultate. Een van ons lede wat sy been verloor het en dus as gestremde deel van die aangewese groep is, wou by Sasol weet of hy deel van Khanyisa kan wees. Sasol antwoord klinies en hard daarop dat hy nie daaraan kan deelneem nie, want hy is wit.
ʼn Indiër-lid van Solidariteit, wat met ʼn wit vrou getroud is, is woedend want, hoewel hý deel is van Khanyisa, bepaal die skema dat ʼn wit persoon (dus sy vrou) nie Khanyisa-aandele mag erf nie.
ʼn Wit lid van Solidariteit, wat al 30 jaar by Sasol werk, kry geen aandele nie maar ʼn swart werknemer van Sasol wat maar nog net drie weke lank daar werk, ontvang aandeelwaarde van R500 000. Wit werknemers se waarde vir aandeelhouding word nie volgens hul bydrae, lojaliteit of werksetiek bepaal nie, maar bloot volgens ras.
Dit is die absurde resultate van ʼn skema wat op ʼn wankelrige morele grondslag rus.
Op Donderdag 6 September, dieselfde dag as wat werkers gestaak het, het dit aan die lig gekom dat Sasol R106 miljoen se aandele-opsies aan sy topbestuurspan toegeken het. U albei is bevoordeeldes daarvan en u ontvang meer as R20 miljoen se aandele-opsies elk. Mnr. Cornell, u en die ander wit uitvoerende direkteure is daarby ingesluit, al is u wit.
Die grondwetlike plig van transformasie en historiese regverdiging van rasse-uitsluiting geld nie op top- uitvoerende vlak nie. U argument is waarskynlik dat u dit verdien. Die morele vraag is wel hoekom u nie aan uself doen wat u aan u werkers doen nie.
Sasol het dus ʼn aandeleskema vir sy top- uitvoerende vlakke en nou ook een vir swart werkers en die enigste vlak wat uitgesluit word, is wit werkers. Om uitgesluit te word van eienaarskap, terwyl ander ingesluit word, stuur ʼn boodskap aan hulle dat hulle nie deel van Sasol is nie.
Dit is wat gelei het tot die woede en ʼn wekroep om erken en gehoor te word.
Ek stel dit aan u dat Sasol se besluit om wit werkers uit te sluit, nie moreel was nie, maar bloot kommersieel. Dit het bloot gegaan oor die verwerwing van punte op ʼn transformasiehandves. Wat die werkers se stem vra, is dat ʼn morele grondslag by die kommersiële besluit ingesluit word. Talle ander personeelaandeleskemas by ander maatskappye sluit nie werkers op grond van ras uit nie.
Sasol kan nou besluit om nie te luister nie en om met die skema voort te gaan. Die werkers se staking het egter die morele foutlyn in u argument uitgewys. Die morele foutlyn is nie dat u swart werkers wil bemagtig nie, maar die lui manier van rasse-uitsluiting waarop u dit wil doen. Die morele antwoord vra vir meer genuanseerde antwoorde, soos wat die SAMRK ook voorstel.
Sasol is ʼn Suid-Afrikaanse en globale leier en sy morele leierskap kan leierskap vir Suid-Afrika gee oor hoe om met ʼn komplekse saak soos hierdie een om te gaan.
Die beginpunt vir die antwoord gaan u in die konsepmynbouhandves vind, waarin wysheid oor personeelaandeelskemas gevind is ná vele ure se gesprekvoering.
Wat ons van u vra, is om nie hierdie geleentheid (om nuwe inhoud en vorm aan die demokrasie te gee) te bederf met simplistiese rasse-oplossings nie. Kom ons takel ʼn wanbalans sonder om ʼn wanbalans in ʼn nuwe vorm te skep. Dit gaan ekstra dink en praat verg.
Indien u die stem van die werkers ignoreer, gaan die historiese staking van wit werkers u in die toekoms aankla.
